Normalizacja jest jedną z głównych sił napędowych nowoczesnej gospodarki. Weszła do prawie wszystkich dziedzin życia, znacznie wykraczając poza tradycyjną domenę techniki. Normy stosowane są w ekonomii, zarządzaniu, wszelkiego typu usługach, a nawet w sferze społecznej.
Jako uzgodnione i uznane reguły do dobrowolnego stosowania wspomagają - a często nawet zastępują - przepisy prawa, wzmacniając przez to rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w którym zainteresowani obywatele decydują o tym, co i w jaki sposób chcieliby osiągnąć.
Dla firm normalizacja jest jednym ze sposobów redukcji kosztów wyrobów i usług oraz podniesienia efektywności i wydajności organizacji. Stosowanie lub niestosowanie pewnych norm może oznaczać sukces lub porażkę na rynku. Dla gospodarki i obywateli normalizacja umożliwia:
- redukcję rosnącej różnorodności wyrobów i zapewnienie ich kompatybilności,
- poprawę komunikacji,
- eliminację barier w handlu,
- zwiększenie potencjału innowacyjności,
- zwiększenie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i życia,
- ochronę interesów społecznych i konsumenckich.
Potrzeba normalizacji
Znaczenie normalizacji stale rośnie, ponieważ (1):
Firmy nie mogą być dłużej traktowane jako odizolowane organizacje, zarówno w transakcjach handlowych, jak i w działaniach technicznych. Specyfikacje techniczne wybrane przez firmę muszą być dopasowane do konkretnego otoczenia firmy.
Tendencja do koncentrowania się na biznesie podstawowym i kontraktowanie na zewnątrz innej działalności wymaga uzgodnienia z dostawcami np. specyfikacji wyrobu, danych wyrobu, protokołu komunikacji i jakości procesu produkcji i dostarczania towaru. Zazwyczaj firma ma szereg dostawców, każdego z szeregiem własnych klientów, dlatego najbardziej zyskowną drogą do rozwiązania tego problemu jest użycie szeroko akceptowanych norm.
Tendencja do zwracania większej uwagi na jakość i zarządzanie środowiskowe zwiększa nie tylko zapotrzebowanie na nowe normy systemów zarządzania, ale także zwiększa potrzebę innych norm, ponieważ systemy zarządzania zmuszają firmy do prowadzenia działalności w sposób strukturalny – normy wyrobów, środków produkcji i systemów informacji wnoszą wkład w potrzebną strukturę.
W Unii Europejskiej i Europejskim Obszarze Gospodarczym powstanie jednolitego rynku bez barier w handlu wymaga zastąpienia różnych norm krajowych przez Normy Europejskie.
Zarówno na szczeblu europejskim jak i krajowym istnieją tendencje powiązania normalizacji z prawem technicznym tak, aby normy dostarczały szczegółowych wymagań technicznych odpowiadających wymaganiom ogólnym zawartym w przepisach prawa. Powoduje to wzrost liczby norm i zwiększa nacisk na ich używanie.
Globalizacja handlu zwiększa potrzebę normalizacji międzynarodowej.
1. H. de Vries, “Standardization: a new discipline?”, w: T.D. Schoechle and C.B. Wagner (eds.), Standardization and Innovation in Information Technology, Proceedings 2nd IEEE Conference SIIT 2001, Boulder, Colorado, USA, 2001.
2. Council Conclusions on Standardisation and Innovation, Brussels, 25.09.2008.
3. Communication of the European Commission “Towards an increased contribution from standardization to innovation in Europe”, Brussels 11.3.2008, COM (2008) 133
4. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council and the European Economic and Social Committee: A strategic vision for European standards: Moving forward to enhance and accelerate the sustainable growth of the European economy by 2020, Brussels, 1.6.2011, COM(2011) 311 fin.
Normy Europejskie
Od lat 80. ubiegłego wieku normy przestały być traktowane przez zjednoczoną Europę jako jedno ze źródeł barier technicznych w handlu. Przeciwnie, zaczęły być stosowane jako jeden z najważniejszych mechanizmów harmonizacji technicznej, która stała się podstawą rynku wewnętrznego UE. Co więcej, Normy Europejskie ułatwiają zamówienia publiczne, budowę transeuropejskich systemów transportu, telekomunikacji, technik informacyjnych, energii itp.
Czynniki te spowodowały, że pojawiła się coraz pilniejsza potrzeba wprowadzenia zagadnień normalizacji do edukacji na całym świecie. Wiele uniwersytetów i innych szkół wyższych wprowadziło edukację normalizacyjną do swoich programów kształcenia. Kwestie normalizacji i jej powiązania z zagadnieniami społecznymi i ekonomicznymi są poruszane w wielu książkach, czasopismach naukowych i innych publikacjach.
Nadrobić zaległości
Różne regiony świata, w szczególności Azja, znacznie zwiększyły swe wysiłki w kierunku upowszechniania i rozwijania edukacji normalizacyjnej, w wyniku czego wyprzedziły Europę. W Europie brak wiedzy i umiejętności dotyczącej norm i normalizacji mógłby w przyszłości skutkować zmniejszeniem konkurencyjności europejskiego biznesu. Europa potrzebuje więc nadrobienia zaległości. Władze Unii Europejskiej mają tego świadomość. Rada UE w swoich „Wnioskach w sprawie normalizacji i innowacji” z 2008 r. (2) „(…) zachęca kraje członkowskie do poprawy miejsca normalizacji w programach edukacji i curriculach akademickich w celu oswojenia studentów ze strategicznymi korzyściami i wyzwaniami normalizacji, wykorzystując wkład ekspercki jednostek normalizacyjnych”.
Świadomość i edukacja
Również w 2008 r. Komisja Europejska wydała Komunikat „Ku zwiększeniu wkładu normalizacji w innowacje w Europie” (3), w którym podkreśliła potrzebę włączenia w proces normalizacji jak najszerszego grona interesariuszy europejskich (zwłaszcza małych i średnich firm) i zachęciła kraje członkowskie do podjęcia starań w celu realizacji tego postulatu. W czerwcu 2011 r. Komisja Europejska wydała Komunikat „Strategiczna wizja dla Norm Europejskich: podążanie naprzód w celu wzmocnienia i przyspieszenia zrównoważonego wzrostu gospodarki europejskiej do 2020r.” (4) W pięć akcji priorytetowych włączono apel do krajów członkowskich o poprawę świadomości i edukacji normalizacyjnej: „Powszechna wiedza o normalizacji powinna być zwiększana przez edukację, działania podnoszące świadomość i dedykowane warsztaty.”
Potrzeba normalizacji stale rośnie, a normy są coraz powszechniej stosowane. Co to są normy, jak są one opracowywane, jak je stosować i po co, jak są one powiązane z legislacją europejską, jak jest oceniana zgodność z normami dająca dostęp do rynku, jaki stopień współpracy istnieje miedzy krajami członkowskimi UE oraz także innymi częściami świata, jakie są powiązania normalizacji europejskiej i międzynarodowej - te zagadnienia powinny być znane zarówno inżynierom, jak i menedżerom współczesnej gospodarki. Powinni oni posiadać wiedzę i umiejętności w tym obszarze, aby mogli włączyć normalizację w swą działalność techniczną i biznesową od samego początku. Pozwoli to osiągnąć pełne korzyści, jakie normalizacja może zaoferować.
Na tle Europy
Niestety, w dziedzinie edukacji normalizacyjnej Polska wypada bardzo niekorzystnie na tle innych krajów europejskich, w których tematykę tę wprowadzono na wszystkie poziomy edukacji. Skutki tego są widoczne: brak „konsumenckiego” podejścia do nabywanych dóbr i usług, słabsza konkurencyjność wielu polskich przedsiębiorstw (brak wykwalifikowanej kadry pracowniczej i menadżerskiej w tym zakresie, skutkujący nieumiejętnością korzystania z norm), słabe wykorzystanie potencjału nowoczesnych i innowacyjnych technologii. Wielu osobom, które zaangażowały się w normalizację w ich życiu zawodowym, brakuje wykształcenia normalizacyjnego, które pozwoliłoby im na realizację tego zadania w sposób profesjonalny. Co więcej, wielu przedsiębiorców ciągle ma w pamięci poprzedni system gospodarki centralnie sterowanej, w której stosowanie norm państwowych było obligatoryjne (normy pełniły rolę de facto przepisów technicznych).
Edukacja normalizacyjna na uczelniach
Normalizacja nie jest niezależną działalnością. Stanowi wraz z prawem technicznym (legislacją) i oceną zgodności system infrastruktury jakości i bezpieczeństwa, w którym poszczególne elementy są ściśle ze sobą powiązane. Niezbędna jest zatem wiedza na temat pozostałych elementów systemu i ich wzajemnych powiązań w kontekście polityki gospodarczej, zarówno krajowej, jak i w Unii Europejskiej, także w relacji do postępującej globalizacji i ekspansji rynków światowych.
Edukacja normalizacyjna na uczelniach wyższych stanowi szczególny problem z uwagi na decentralizację systemu (autonomia uczelni i ich wydziałów pod względem programów kształcenia). Dotychczasowa praktyka pokazuje, że wprowadzenie zagadnień normalizacji i oceny zgodności zależy wyłącznie od zaangażowania i wiedzy indywidualnych wykładowców i przebiega różnie nawet na różnych wydziałach tej samej uczelni. Często przekazywana wiedza jest fragmentaryczna i niespójna (choć są wyjątki, zwłaszcza w niektórych specjalistycznych dziedzinach technicznych).
Świat stoi na progu nowej rewolucji technicznej. „Przemysł 4.0” to nie tylko kwestia niedługiego czasu, ale zmiany podejścia do zasad funkcjonowania. To przede wszystkim decentralizacja informacji dotyczących produkcji. Produkowane elementy uzyskają dostęp do świata IT i samodzielnie będą sterować swoim postępem wytwarzania. W fabryce przyszłości nowoczesny system połączeń pomiędzy producentem a klientem zapewni szybką reakcję na zmiany zamówień klienta, powodując większą konkurencyjność Nie będzie on mógł funkcjonować bez „inżynierów 4.0” posiadających wyższe kwalifikacje w wielu obszarach. Założenia i rekomendacje co do edukacji przyszłych „inżynierów 4.0” zostały już opracowane przez Grupę Roboczą 4. ds. kształcenia, kompetencji i zasobów kadrowych dla „Przemysłu 4.0” przy Zespole ds. Transformacji Przemysłowej powołanego przez Ministra ds. Rozwoju. Jednym z ważnych obszarów edukacji jest właśnie normalizacja.
Politechnika Łódzka ma szansę stać się krajowym liderem w dziedzinie edukacji normalizacyjnej przez systemowe wprowadzenie tego zagadnienia do programów studiów zarówno formalnych (I i II stopnia) jak i poza formalnych (kursy, studia podyplomowe itp.). Absolwenci będą przygotowani do zadań związanych z aktywnym udziałem w normalizacji na szczeblu krajowym, europejskim i międzynarodowym oraz reprezentowania interesu krajowego na forum międzynarodowym.
