Pandemia COVID-19 spowodowała, że liczne biura, hotele, firmy i obiekty użyteczności publicznej zostały zamknięte. Sztuczne systemy wodne, które były regularnie używane w budynkach, nagle stały się bezużyteczne. Sytuacja ta staje się groźna z powodu wzrostu ryzyka bakteriologicznego. Pisze o tym dr hab. inż. Dorota Kręgiel, prof. PŁ z Katedry Biotechnologii Środowiskowej.
Gdy budynki są puste, a systemy wodne nieużywane, zwiększa się ryzyko związane z występowaniem bakterii Legionella pneumophila. Ten, a także inne gatunki z rodzaju Legionella, namnażają się w systemach, gdzie występują zastoiny wodne lub przepływ wody jest minimalny. Właśnie te miejsca w systemach wody ciepłej budynków publicznych stwarzają potencjalne źródło Legionella pneumophila wywołującej chorobę legionistów. Według szacunków amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) oraz Europejskiego Towarzystwa Mikrobiologii Klinicznej i Chorób Zakaźnych (ESCMID) śmiertelność w przypadku choroby legionistów wynosi od 10% u osób prawidłowo leczonych, bez współistniejących zaburzeń odporności, do 80% u osób nieleczonych, bądź ze współistniejącymi zaburzeniami odporności.
Problem stagnacji wody w nieużywanych budynkach
Naukowcy – bakteriolodzy zajmujący się mikrobiologią środowiskową ostrzegają, że w budynkach nieeksploatowanych lub użytkowanych w znacznie zredukowanym stopniu, występuje wzrost ryzyka wzrostu Legionella sp. w systemach wodnych. Właściciele i zarządcy budynków powinni podjąć szczególne starania, które będą realizacją przyjętych protokołów dotyczących zamykania i ponownego uruchamiania budynków użyteczności publicznej podczas pandemii COVID-19.
Związek między zanieczyszczeniem środowiska bakteriami Legionella pneumophila a stagnacją wody ciepłej w systemach dystrybucji jest dobrze znany. Gdy budynki są używane rzadziej lub są całkowicie wyłączane z eksploatacji, obniżenie jakości wody staje się niezauważalnym, ale bardzo poważnym problemem. Na to ryzyko zwróciła ostatnio uwagę organizacja non-profit - Instytut Studiów nad Środowiskiem i Polityką (ESPRI) w nowym raporcie zatytułowanym Building Water Quality and Coronavirus: Flushing Guidance for Periods of Low or No Use. Publikacja ta nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa, lecz ma charakter pomocniczy i może być stosowana w przypadku braku uregulowań prawnych lub szczegółowych zaleceń (wytycznych) w danym zakresie.
Aparat do testów Legiolert w Katedrze Biotechnologii Środowiskowej PŁ
foto: Dorota Kręgiel
Testy Legiolert do wykrywania bakterii Legionella pneumophila
foto: zdjęcie udostępnione przez Firmę IDEXX Polska
Niebezpieczne biofilmy
Ponieważ systemy wody w budynkach nieużytkowanych przez miesiące pozostają nietknięte, stagnacja wody powoduje tworzenie biofilmów na przewodach, osprzęcie i w zbiornikach. Ponadto praca i stan techniczny urządzeń mechanicznych, takich jak wieże chłodnicze, kotły i pompy, w okresie pandemii może nie podlegać rutynowej częstej konserwacji, a urządzenia zapobiegające przepływowi wstecznemu - nie podlegać okresowemu testowaniu.
Drobnoustroje tworzące biofilm charakteryzują się zwiększoną opornością na niekorzystne warunki środowiska, głównie temperaturę oraz działanie środków dezynfekcyjnych. Mimo że większość organizmów wchodzących w skład biofilmu stanowią bakterie saprofityczne (niechorobotwórcze), to tworzony biofilm może stanowić również środowisko bytowania dla bakterii patogennych. W skład biofilmu mogą wchodzić obok bakterii także grzyby, glony czy pierwotniaki. W skorodowanych instalacjach wody ciepłej rozwijają się także pałeczki z rodzaju Legionella.
W ubiegłorocznym raporcie Agencji Ochrony Środowiska opublikowanym w Journal of Applied Microbiology stwierdzono, że prawidłowa eksploatacja i konserwacja urządzeń wodnych sprawia, że typowe bakterie wody ciepłej, czyli pałeczki Legionella sp., w tym Legionella pneumophila serogrupy 1 oraz prątki Mycobacterium avium występują w tym środowisku sporadycznie. Natomiast stagnacja wody, którą naukowcy określają jako „zwiększony wiek wody”, brak przepływu i brak dezynfekcji może stwarzać warunki, w których bakterie tworzą swoje nisze ekologiczne w postaci biofilmu. Nagły wzrost ciśnienia wody i jej zwiększony przepływ będzie powodował odrywanie się komórek ulokowanych w biofilmie i przechodzenie do wody. Taka sytuacja zagraża obniżeniem jakości mikrobiologicznej wody w kranach, a tym samym stwarza duże ryzyko dla zdrowia publicznego.
Zalecane procedury
Aby nie dopuścić do namnażania bakterii Legionalla sp. właściciele i zarządcy budynków powinni chronić swoje systemy wodne. ESCMID wydał niedawno wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem związanym z występowaniem bakteriami Legionella sp. podczas pandemii COVID-19: Guidance for Managing Legionella in Building Water Systems during the COVID-19 pandemic. Do głównych czynników zwiększających to ryzyko zostały zaliczone: zbyt niska temperatura wody ciepłej wynosząca między 25 °C i 50 °C, słabe przepływy wody w systemie, zły stan techniczny niektórych materiałów instalacyjnych (korozja), tworzenie aerozoli. Podczas ponownego uruchamiania systemów, który były zamknięte przez czas dłuższy niż miesiąc, ESCMID zaleca stosowanie wyższej temperatury wody powyżej 60oC oraz biocydów przez co najmniej 2 dni przed pobraniem próbek wody na obecność bakterii Legionella pneumophila. Próbki pobrane do badań mikrobiologicznych zbyt wcześnie po procesie dezynfekcji mogą bowiem dać wyniki fałszywie ujemne.
ESPRI wydał także zalecenia dotyczące przygotowania budynków użyteczności publicznej: szpitali, sanatoriów, domów dziennego pobytu do ponownej eksploatacji. W budynkach, w których przebywać będą pacjenci z grup ryzyka, np. osoby starsze lub z obniżoną odpornością, Instytut sugeruje przesłanie próbek wody do wykwalifikowanego laboratorium w celu analizy bakteriologicznej. Zgodnie z wytycznymi należy bardzo dokładnie przepłukać wszystkie systemy wodne, by pozbyć się zastoin wody w systemie instalacyjnym. Po przepłukaniu należy pobrać dodatkowe próbki wody, aby ustalić, czy zastosowane procesy interwencyjne zakończyły się powodzeniem, czy też – w przypadku uzyskania przekroczonych limitów mikrobiologicznych - procesy dezynfekcji i przepłukiwania powinny być kontynuowane.
Aparatura do testów
Obecnie bakterie Legionella pneumophila można wykrywać stosując system Legiolert (IDEXX, USA). Katedra Biotechnologii Środowiskowej PŁ dysponuje niezbędną aparaturą do wykonywania takich testów. Metoda ta umożliwia dokładne oznaczenie liczby bakterii Legionella pneumophila w 100 ml wody.
Pandemia COVID-19 spowodowała niespotykane dotąd wyzwania w zakresie zdrowia publicznego na całym świecie. Zarządcy budynków i właściciele muszą uzyskać niezbędne informacje i wsparcie, by zrozumieć ryzyko związane z występowaniem zastoin wody w instalacjach budynków, a następnie wykonać dokładnie i we właściwym czasie wszystkie niezbędne procedury, aby móc bezpiecznie otworzyć budynki i uruchomić normalną działalność.
